Szlakiem Napoleona przez powiat Sochaczewski (szkic)

Podczas pochodu Wielkiej Armii na Rosję, Napoleon przeciął powiat Sochaczewski, zmierzając z Kiernozi do Warszawy. Tajemnicą słodką cesarza pozostanie odpowiedź na pytanie jaki wpływ na wytyczenie takiej właśnie trasy przemarszu miał fakt znajdowania się na niej Walewic i zamieszkałej tam Pani Walewskiej, na którą Napoleon spoglądał czułym oczkiem. W 1812 roku przejście wojsk musiało wywołać sensację i pozostawić niezatarte wrażenie. Niekoniecznie u wszystkich pozytywne, takie gromady wojaków musiały coś jeść, ciężar ich wyżywienia musiała ponieść ludność. Nie mniej jednak wojna z Rosją była szansą dla Polaków. Czy pamięć o marszu Wielkiej Armii przetrwała wśród okolicznych mieszkańców?

Trasa przemarszu wojsk napoleońskich przez Polskę. Między czerwonymi punktami leży nasz powiat

 Według lokalnych przekazów Napoleon zatrzymał się wpierw w Rybnie. Ba, nawet podobno pomodlił się w tamtejszym kościele, choć najwidoczniej za krótko, albo niezbyt żarliwie. Tuż za Rybnem natomiast, od Matyldowa ciągnie się polna droga, nazywana traktem Napoleońskim, którym miała sunąć Wielka Armia.

Stąd do Sochaczewa już 11 kilometrów, choć nie mam pewności, czy cesarz nie zahaczył o Giżyce.

Przedwojenna gazeta popas cesarza w Sochaczewie, umiejscawia przy zbiegu ulic Staszica i ulicy wiodącej do miejskiej rzeźni. Owa rzeźnia znajdowała się na placu targowym, więc chodziło o ulicę Pokoju, która wtenczas mogła nie mieć własnej nazwy. Znajdował się tam pod koniec XIX wieku jeszcze dworek, należący do naczelnika poczty, w którym wyprawiano huczne bale. Kiedy do Sochaczewa przybył w 1883 roku słynny chasyd, Abraham Borsztajn, społeczność żydowska wykupiła ów dworek dla niego, aby miał godne mieszkanie. W Sochaczewskim Pinkasie, czyli Żydowskiej kronice zachował się taki opis tego dworku:

"...parterowy, murowany dom z brukowanym podwórzem i ogrodem, prawie przy końcu ulicy Trojanowskiej (obecnie Staszica, przyp. autora). Wokół domu rozciągały się podmiejskie pola, księże ogrody z wysokimi lipami, chłopska droga wiodąca ku lasom i wioskom. Cztery, czy nawet pięć rozłożystych kasztanowców przeglądało się w szybach domu, dając przestronnym pokojom zielony cień, niczym stróże pilnujący bramy wejściowej."*

Przyjazd Napoleona i przeprawa jego wojsk została uwieczniona na obrazie, o którym pisze Kościński w Echu Sochaczewskim z 10 sierpnia 1927. Postawiono także kamień pamiątkowy, "na czwartym kilometrze w kierunku Warszawy, że tu zatrzymał się Napoleon Wielki podczas wyprawy na Rosję."**

Nie ma już dworu, ani kamienia, wszystko pochłonęła pierwsza wielka wojna, która wstrząsnęła Europą i wysłała Sochaczew w chwilowy niebyt, pozostawiając sterty gruzu i pustkę.

Kilka kilometrów dalej w stronę warszawy stoi jednak ocalały świadek przemarszu Napoleona. Kuźnia Napoleońska to dziś hotel i restauracja, ale niegdyś, jak sama nazwa wskazuje była to folwarczna kuźnia. Miejscowy kowal wykupił ją na własność podczas parcelacji gruntów, a Bonaparte miał zatrzymać się przy niej i kazać podkuć konia, tak przynajmniej głosi miejscowa tradycja. I tak mogło być w istocie, budynek został wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w.

Pochód wojsk napoleońskich wiązał się z wielkimi nadziejami na wolną ojczyznę, nic dziwnego, że Polacy starali się zachować ten "rok wojny" i jej autora w pamięci. Lata późniejsze, wytarły pamiątki po nim z krajobrazu. Od wielu lat prowadzona jest polityka odbrązawiania boga wojny, że jakoby wykorzystał Polaków do swoich celów. Z pewnością zależało mu głównie na potędze Francji, ale warto pamiętać, że jako chyba jedyny z naszych sojuszników choć próbował dotrzymać słowa i na kilka lat zwrócił niepodległość w postaci Księstwa Warszawskiego.

* - Księga Pamięci Żydów Sochaczewskich
** - "Miasto Sochaczew" I. Kościński - Echo Sochaczewskie nr 5 10 sierpnia 1927